Μονή Δοχειαρίου

Είναι το πρώτο μοναστήρι που συναντούμε παραπλέοντας τη νοτιοδυτική ακτή του ’θω προς τη Δάφνη, μετά τους αρσανάδες των μονών Ζωγράφου και Κασταμονίτου. Βρίσκεται στην πλαγιά ενός βουνού που κατηφορίζει απότομα προς τη θάλασσα και τιμάται στο όνομα των αγίων Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ (8 Νοεμβρίου). Σύμφωνα με την παράδοση η μονή ιδρύθηκε στο β .μισό του 1 Οου αιώνα από κάποιον Ευθύμιο, που ήταν, λένε, μαθητής και συνασκητής του οσίου Αθανασίου του Αθωνίτου και είχε χρηματίσει «δοχειάρης», δηλαδή διαχειριστής του λαδιού και άλλων τροφίμων στη Λαύρα. Στην αρχή ο μοναχός αυτός είχε ιδρύσει ένα μικρό μοναστήρι κοντά στο λιμάνι της Δάφνης, που από το διακόνημά του ονομάστηκε του Δοχειαρίου. Λίγο όμως χρόνο μετά την ίδρυση και εξαιτίας της θέσεώς του διαλύθηκε, πιθανόν από πειρατές, και οι μοναχοί του σκορπίστηκαν σε διάφορα σημεία στη γύρω περιοχή. Μερικοί από αυτούς με επικεφαλής τον Ευθύμιο έφυγαν κάπως μακριά από τη Δάφνη και ήρθαν και ίδρυσαν τη σημερινή μονή, την οποία επίσης ονόμασαν του Δοχειαρίου. Σε μια πράξη του 1 092, αναφέρεται ως ηγούμενος της μονής ο Νεόφυτος, που ήταν προηγουμένως πατρίκιος με το όνομα Νικόλαος και που φρόντισε πολύ γι' αυτή, και ακόμη ότι η μονή από την ίδρυσή της αφιερώθηκε στο όνομα των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Αντίθετα ο Κύριλλος Δοχειαρίτης στο «Προσκυνητάριον» της μονής, που τύπωσε το 1843, παρατηρεί ότι στην αρχή αφιερώθηκε στο όνομα του αγίου Νικολάου και αργότερα, χάρη στο θαύμα των Αρχαγγέλων, τιμήθηκε στο όνομά τους. Σιγά σιγά η μονή πήρε τη σημερινή της μορφή και, όπως η ιστορία των άλλων μοναστηριών , έτσι και η δική της άρχισε και συνεχίστηκε με διάφορες διακυμάνσεις.
Τον 100 αιώνα, στο Α .κιόλας Τυπικό του Αγίου 'Ορους, κατέχει την εικοστή θέση μεταξύ των τότε μονυδρίων και περνά γενικά μια περίοδο ακμής, που διαρκεί ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο Β .Τυπικό έρχεται δέκατη στη σειρά ανάμεσα σε 18, που ήταν τότε τα μοναστήρια, και στο Γ .Τυπικό ενδέκατη σε συνολικά 25.
Στον 140 αιώνα τη μονή, που περνούσε μια δύσκολη περίοδο της ιστορίας της, ενίσχυσαν ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε .Παλαιολόγος και ο ηγεμόνας της Σερβίας Στέφανος Δ .. Την ίδια εποχή προσαρτήθηκε σ' αυτήν η μονή του Καλλιγράφου, που, όπως φυσικά και τόσες άλλες, δεν υπάρχει σήμερα στο ’γιον 'Ορος. Αλλά παρ' όλες τις προσπάθειες αυτές η παρακμή της μονής συνεχίζεται, ιδιαίτερα μετά τις διάφορες πειρατικές επιδρομές εναντίον της, μέχρι τον 160 αιώνα, όταν ήρθε εδώ ο ιερέας Γεώργιος από την Αδριανούπολη και θεραπεύτηκε στο αγίασμα των Αρχαγγέλων , που υπάρχει και σήμερα στη μονή πλάι στο καθολικό. Αυτός, όπως αναφέρουν οι πηγές, βρήκε τη μονή Δοχειαρίου σχεδόν έρημη, αλλά, μετά τη θεραπεία του και εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του στους Αρχαγγέλους, αφιερώθηκε ο ίδιος σ' αυτή και της δώρισε για τις διάφορες ανάγκες της ολόκληρη την περιουσία του (1560). Στην προσπάθεια αυτή του Γεωργίου βοήθησαν και διάφοροι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας και κυρίως ο Αλέξανδρος και η σύζυγός του Ρωξάνδρα (1568) που και εξαγόρασε τα κτήματα της μονής, τα οποία είχαν δημευθεί από τους Τούρκους, και τα έδωσε ξανά σ' αυτή. Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν και άλλοι ευεργέτες, που έστειλαν πολλά χρήματα και της δώρισαν διάφορα κτήματα με τα οποία μπόρεσε κάπως να αναλάβει .τότε ανοικοδομήθηκε η νότια πλευρά και ανακαινίστηκε ο ψηλός πύργος της (αρχές 170υ αι.). Κατά τη διάρκεια του 180υ αιώνα κτίστηκε το κωδωνοστάσιο και συμπληρώθηκε η βορειοανατολική πλευρά και όλες σχεδόν οι οικοδομές της μονής, που στο σύνολό τους εμφανίζουν ένα ακανόνιστο τετράπλευρο σχέδιο, σύμφωνα με τον ανώμαλο και χωρίς ενιαίο επίπεδο χώρο. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επαναστάσεως του 1821 η μονή Δοχειαρίου έχασε όλα σχεδόν τα κειμήλιά της, καθώς και πολύ έμψυχο υλικό. Το καθολικό της μονής, αφιερωμένο στο όνομα των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, βρίσκεται στο κάτω μέρος της αυλής κοντά στη δυτική πτέρυγα της μονής, που βλέπει προς τη θάλασσα. Είναι ψηλό και ευρύχωρο και σχηματίζει, όπως και τα άλλα αθωνικά καθολικά, δύο νάρθηκες, από τους οποίους ο εσωτερικός (λιτή) είναι πολύ μεγάλος. Ο σημερινός ναός κτίστηκε τον 160 αιώνα από τον ηγεμόνα Αλέξανδρο και τη σύζυγό του Ρωξάνδρα. Οι σύγχρονες με την ίδρυση του ναού τοιχογραφίες με έντονα χαρακτηριστικά της τέχνης της Κρητικής σχολής, θεωρούνται πολύ αξιόλογες εικονογραφικά και τεχνοτροπικά. αποδίδονται στον Κρητικό ζωγράφο Τζώρτζη (1568), που είχε ζωγραφίσει προηγουμένως το καθολικό της μονής Διονυσίου (1547) καθώς και άλλους ναούς έξω από το ’γιον 'Ορος. Το πλούσιο σε σχήματα και φυτικό διάκοσμο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού κατασκευάστηκε από καλούς τεχνίτες το 1783, ενώ εξίσου θαυμάσιο έργο ξυλογλυπτικής τέχνης μπορεί να θεωρηθεί και το κιβώριο, που υψώνεται πάνω από την Αγία Τράπεζα μέσα στο Ιερό Βήμα του ναού. Στο καθολικό αυτό, αριστερά στο νάρθηκα είναι θαμμένος ο επίσκοπος της Μολδοβλαχίας Θεοφάνης, που, αφού παραιτήθηκε από το θρόνο του, αποσύρθηκε εδώ και πέθανε ως Δοχειαρίτης μοναχός. Εκτός από το καθολικό η μονή Δοχειαρίου διαθέτει ακόμη 12 παρεκκλήσια μέσα και άλλα 3 έξω και γύρω από αυτή. Το σπουδαιότερο από όλα είναι της Παναγίας της Γ οργουπηκόου απέναντι από την είσοδο του καθολικού και δεξιά μπαίνοντας στην τράπεζα. Πήρε την ονομασία του από την ομώνυμη θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου μέσα σ' αυτό, που θεωρείται το καλύτερο απόκτημα της μονής και από τις πιο γνωστές και σεβαστές εικόνες στο 'Ορος. Εδώ διορίζονται κάθε χρόνο από τη μονή δύο ιερομόναχοι, οι λεγόμενοι προσμονάριοι, που δέχονται τους πολυάριθμους προσκυνητές και ψάλλουν πότε ο ένας πότε ο άλλος τις παρακλήσεις μπροστά στην εικόνα της Παναγίας. επίσης παίρνουν τις διάφορες προσφορές και φροντίζουν για την καθαριότητα και τις άλλες ανάγκες του παρεκκλησίου. Τα άλλα παρεκκλήσια είναι των αγίων 40 Μαρτύρων, Κοιμήσεως της Θεοτόκου, Ευαγγελισμού, Αγίου Γεωργίου, Αρχαγγέλων, Αγίων Αναργύρων, Τριών Ιεραρχών, Αγίων Πάντων, προφήτη Ηλία, Αγίας Τριάδος, Αγίου Δημητρίου και Αγίου Μοδέστου μέσα στη μονή, ενώ του Αγίου Ονουφρίου, του Αγίου Νικολάου και της Μεταμορφώσεως έξω από αυτή. Στις Καρυές η μονή κατέχει το κελλί των Αγίων Πάντων, που χρησιμεύει και για αντιπροσωπείο της. Η εντοιχισμένη στη δυτική πλευρά της μονής τράπεζά της κτίστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Αχρίδας Πρόχορο και τοιχογραφήθηκε τμηματικά τον 170 και 180αι. Από κειμήλια, εκτός από την εικόνα της Γοργοϋπηκόου, η μονή διαθέτει ένα κομμάτι από το Τίμιο Ξύλο, πολλά άλλα από λείψανα αγίων , ιερά σκεύη και άμφια, άλλα χρυσοκέντητα υφάσματα, σταυρούς ξύλινους και συρμάτινους, δισκοπότηρα κτλ. Η βιβλιοθήκη, που στεγάζεται στον τελευταίο όροφο του ψηλού και επιβλητικού πύργου της μονής, περιέχει 545 χειρόγραφα, από τα οποία τα 62 είναι περγαμηνά' από αυτά ξεχωρίζουν μερικά εικονογραφημένα και κυρίως το Μηνολόγιο, αριθμ. 5, που περιλαμβάνει πολλές και αξιόλογες μικρογραφίες. Στη βιβλιοθήκη αυτή, εκτός από το τμήμα των χειρογράφων, φυλάσσονται ακόμη πάνω από 5.000 έντυπα βιβλία, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν μερικά αρχέτυπα και παλαίτυπα, Η μονή Δοχειαρίου κατέχει σήμερα τη δέκατη θέση στη σειρά των μοναστηριών του Αγίου 'Ορους και αριθμεί 40 μοναχούς. Τα τελευταία χρόνια, όπως παρατηρήθηκε άλλωστε και με άλλες αγιορειτικές μονές, μετατράπηκε από ιδιόρρυθμη σε κοινόβια.